Kobiety gorzej liczą. Czarnoskórzy gorzej się uczą. Mężczyźni nie potrafią nawiązywać relacji. Azjaci są świetni w programowaniu. Nowojorczyk musi być liberałem. Dziś o tym, jak stereotypowe opinie wpływają na nasze osiągnięcia.
Zapraszam do wysłuchania 60. odcinka Świata w trzy minuty.
Kiedy profesor Claude Steele pojawił się wiele lat temu na Uniwersytecie Michigan był zaskoczony, że choć trafiali tam studenci z doskonałymi – i zbliżonymi – wynikami wcześniejszych egzaminów, dość szybko okazało się, że czarnoskórzy studenci radzili sobie słabiej od kolegów. Nie byli mniej inteligentni, dobrze się uczyli – co więc się działo na uczelni, że ich ogólne wyniki były gorsze? Podobny problem zaobserwowano też z kobietami, które na testach z nauk ścisłych wypadały gorzej od swoich kolegów.
Any to zbadać, profesor Steele przygotował zestaw testów dla trzech grup. Grupie pierwszej powiedziano, że testy badają ich zdolności intelektualne. Drugiej – że testy nie mają nic wspólnego ze zdolnościami intelektualnymi, lecz są eksperymentem związanym z badaniami dotyczącymi rozwiązywania problemów, trzecia grupa też usłyszała, że nie ma nic wspólnego z badaniem zdolności intelektualnych, lecz test jest po prostu wyzwaniem.
Grupa pierwsza potwiedziła stereotypy – czarni studenci poradzili sobie wyraźnie gorzej. Grupa druga i trzecia – wręcz przeciwnie – czarnoskórzy studenci poradzili sobie nawet odrobinę lepiej od swoich kolegów innych ras. Co interesujące, czarnoskórzy studenci z grupy pierwszej częściej wpisywali słowa posiadające negatywne konotacje (np głupi zamiast głuchy), zaś podczas rozwiązywania zadań częściej wątpili w swoje umiejętności.
Te badania zainspirowały kolejne eksperymenty. I, na przykład w eksperymencie sprawdzającym, czy kobiety liczą gorzej od mężczyzn, wyszło że są równie dobrymi matematyczkami. Chyba, że wcześniej się im powie, że sprawdza się zdolności matematyczne kobiet. To samo dotyczy np gry w szachy – kobiety przekonane, że grają z kobietami, radzą sobie zdecydowanie lepiej od kobiet myślących, że grają z mężczyznami.
Dość ciekawy eksperyment był związany z golfem. Gdy graczom powiedziano, że chodzi o sprawdzenie ich wrodzonych zdolności fizycznych, wygrywali czarnoskórzy. Gdy tą samą grą testowano “inteligencję sportową” – czymkolwiek by nie była – biali gracze okazali się lepsi.
Bardzo ważny dla nauczycieli może być wynik eksperymentu na dziewięciolatkach z różnych grup społecznych. Gdy przeprowadzono testy matryc Ravena (badanie inteligencji niewerbalnej) w formie testu, dzieci z rodzin biedniejszych radziły sobie gorzej. Gdy dokładnie te same testy przeprowadzono w grupie, której zaprezentowano to jako zabawę – dzieci z rodzin uboższych radziły sobie równie dobrze jak te z rodzin z wyższego szczebla drabiny społecznej. Krótko mówiąc – by dać szansę tym, których społeczeństwo gorzej traktuje, wystarczyło inaczej sformułować pytania…
Opisany efekt działa w obie strony – jeśli wtykamy ludziom do głowy, że z jakiegoś powodu reprezentują gorszą kastę, wielu z nich radzi sobie potem słabo – choć mają wiedzę i możliwości pozwalające na osiągnięcie sukcesu. Z drugiej strony, jeśli przypomnimy komuś przed ważnym zadaniem, że jego kasta zwykle radzi sobie świetnie – ma większe szansę osiągnięcia sukcesu. Tak, jak azjatyccy studenci, którym przed testami z matematyki przypomni się stereotyp Azjaty-matematycznego wymiatacza.
I już? Wystarczy odpowiednio zmienić pytania i już? Niestety, świat nie jest czarno-biały. Po pierwsze, stereotypy – lub ich świadomość – się zmieniają w zależności od epoki, lokalizacji czy konkretnych osób. Po drugie, nie wszystkie badania potwierdzają istnienie efektu zagrożenia stereotypem – bo taką nazwę nosi opisywany przeze mnie problem. Według niektórych badaczy, efekt zagrożenia stereotypem jest dużo niższy od wskazanego ćwierć wieku temu przez profesora Steele’a. Według innych, efekt występuje, ale nie jest jedynym źródłem różnic w wynikach osiąganych przez ludzi różnych płci lub ras. Jak jest naprawdę – być może dowiemy się za kilka, kilkadziesiąt lat. A na razie chyba i tak warto pamiętać, że stereotypy często są krzywdzące i warto unikać ich powielania.
Źródła:
- Claude Steele – Stereotype Threat – wystąpienie na Harvardzie
- Stereotype threat and the intellectual test performance of African-Americans – oryginalna price Steele’a i Aronsona
- Stereotype threat (Wikipedia)
- Stereothreat – RadioLab o zagrożeniu stereotypem
